'Wisten jullie het al van onze planeet, dat ze vervaarlijk aan het kantelen is?' Lagrou, die graag gewichtig doet, likt aan de schuimkraag van zijn verse pint terwijl hij links en rechts zijn kompanen aan de toog aankijkt. Zijn ogen staan wijd open.
     'Hoor onze specialist hier eens bezig, de slimste van heel het café, dat heeft weer god weet waar iets gehoord of gelezen en kan niet wachten om ons, simpele zielen, deelachtig te maken in zijn onmetelijke wijsheid. Of wou je ons alleen maar een beetje jennen?', grapt Verkest.
     'Aan het kantelen? Je bedoelt toch niet dat, als we ons niet gauw aan iets vastklampen, we straks met zijn allen op een hoopje gaan schuiven, of erger, we nog pardoes in de afgrond storten?', doet Schietecatte nog een duit in de zak. Hij grijpt naar de rand van de toog, veinst dat hij van zijn barkruk glijdt, zijn evenwicht verliest. 'Mogen we ook nog weten voor wanneer dat is, het einde der tijden?'
     Lagrou, met zijn ernstige natuur, vindt het allesbehalve grappig: 'Ja, Schietecatte, lach de mensen maar uit.'
    'Maar nee, beste Lagrou, we zijn een en al aandacht', teemt zijn linker buur, 'zie toch Verkest daar, hij vergeet zelfs van zijn pint te drinken, dat is niet van zijn gewoonte. Stel ons niet langer op de proef, toe nu.'

     In het besef dat hij zijn exposé voldoende body zal moeten geven, steekt Lagrou van wal: 'Wel, omdat jullie zo aandringen, het zit zo: het stond in Nature, je weet wel, dat wetenschappelijk blad, als dat niet onverdacht is, dan weet ik het niet. Luister.' En Lagrou begint een warrige labyrintische uiteenzetting over poolveranderingen, dieren die al duizenden jaren feilloos op het magnetische noorden navigeren maar sedert onlangs massaal stranden in de Golf van Mexico omdat ze hopeloos de weg kwijtraken.
     'Over welke beesten hebben we het hier dan', wil Schietecatte weten.
     'Zeeschildpadden. Onder andere.'
     'Ja maar Lagrou, die komen sowieso aan land om hun eieren te leggen, toch?'
    'Juist, Schietecatte, maar ze doen dat niet om het even wanneer hé en al zeker niet in putteke winter.' Lagrou heeft gescoord en wil het momentum nog even vasthouden: 'Het is hetzelfde liedje met de ijszeehonden in Alaska; je kijkt verbaasd, Schietecatte, maar die dieren bestaan echt: ijs-zee-honden, niet te verwarren met hun verre neefjes die al eens komen zonnen in de havengeul van Nieuwpoort en Oostende.' Lagrou hapt naar adem, rolt veelbetekenend met de ogen, vervolgt: 'Identiek verhaal met de grijze walvis, dolfijnen, orka's...'
     'Maar ja, het klopt wat hij zegt', komt Verkest zuinigjes tussenbeide, 'weet je het nog, Schietecatte, van die orka in de Seine, die was toch op weg naar Parijs?'
     'Dat hij de afslag had gemist? Nee nee, Verkest, nu sla je de bal mis, het beest was ziek, zat helemaal onder de schimmel, het stond in het Laatste Nieuws.'

     Lagrou die vreest dat de aandacht van zijn publiek aan het verslappen is, het gesprek een verkeerde wending neemt, doet er nog een schep bovenop: 'Ook op het land zijn er verontrustende vaststellingen gesignaleerd: jachtpatronen en voortplantingsactiviteiten van apen en olifanten zijn grondig verstoord.'
     'Verstoorde voortplantingsactiviteiten? Wat moeten we ons daarbij voorstellen, zeg het ons', dringt Schietecatte fijntjes aan.
     Voor Lagrou is het nu zonneklaar: Die veelbetekenende blikken die de heren links en rechts van hem met elkaar zitten uit te wisselen, ze zijn ermee aan het rammelen. Hoe graag zou hij, refererend naar het bewuste artikel, zijn publiek de onweerlegbare wetenschappelijke verklaring uit de doeken doen voor die vervaarlijke kanteling, de kern van zijn betoog toch, al zouden ze met hun beperkt verstand wellicht in de kortste keren afhaken: Dat de oorzaak van die akelige vaststelling moet gezocht worden in die op hol geslagen elektromagnetische kosmische golfbewegingen, in de versnelde omkering van het magnetisme tussen noord- en zuidpool ook. Maar heeft hij het zelf wel allemaal goed begrepen? Neem nu dat van die vroegere beschavingen, dat die al kennis zouden gehad hebben van diezelfde kosmische onregelmatigheden, dat de mensheid de laatste tijd - dit moet je wel in zijn juiste kosmologische context plaatsen, het zou hier over meerdere ééuwen gaan - verstoken zou gebleven zijn van deze noodzakelijke kennis over de ware geschiedenis van onze planeet.
Misschien had hij er toch beter de uitleg van die geleerde professoren op nagekeken, in Nature, maar ja, waar moest hij dat gaan zoeken? En dan al dat ingewikkeld Engels!

     Je gelooft het niet...

     Tot zover het relaas van een banaal gesprek, zoals er zo vele worden gevoerd onder vrienden aan de toog, waarbij de ene met een overdreven sérieux meent de andere te moeten epateren met een of ander verontrustend nieuwsbericht. En zelfs indien de naiëve Lagrou er onvoldoende in zou slagen zijn kompanen te overtuigen van de precaire situatie waarin onze dierbare planeet verkeert, toch is de kans niet denkbeeldig dat zijn relaas door zijn tooggenoten thuis aan de keukentafel nog eens zal worden overgedaan, aangedikt en langs deze weg een eigen leven gaat leiden.

     Nee, meneer Lagrou heeft zijn verhaal niet rechtstreeks, laat staan exhaustief, uit Nature. We nemen even aan dat hij zijn mosterd bij Facebook heeft gehaald - het zou evengoed Twitter kunnen zijn of TikTok, Instagram, Snapchat... - , waar hoogstens in de marge werd gerefereerd naar een specifiek artikel uit dit doorgaans toch wel onbesproken blad. Net door deze slordige verwijzingen krijgen dubieuze speculaties al te gemakkelijk een schijn van geloofwaardigheid, zo ook in het geval van berichten over het nakende einde der tijden.
Nochtans, indien Lagrou zich de moeite had getroost om het bewuste artikel integraal bij de bron te lezen, dan zou hij begrepen hebben:
1) dat de hoek van de aardas, dit is de hoek van deze as met het omloopvlak van de zon, inderdaad niet constant is en dit trouwens nooit zou zijn geweest: De variatie, die maximaal 2,4° bedraagt, zou zich gestaag en rimpelloos ontwikkelen over een periode van ongeveer 41.000 jaar;
2) dat ook de omkering van het magnetisch veld tussen noord- en zuidpool al geruime tijd voorwerp uitmaakt van wetenschappelijk onderzoek. De laatste omkering evenwel zou dateren van ongeveer 780.000 jaar geleden en uit de conclusies, gebaseerd op een studie die een tijdspanne van 5 miljoen(!) jaar overspant mogen we aannemen dat er nog meer wisselingen zullen volgen.
Nature besluit dat uit die hoek, in casu de kanteling van de aardas, voorlopig geen acuut gevaar moet verwacht worden voor het voortbestaan van onze dierbare planeet en haar bewoners.

    Hoe klinkt een simpele definitie van Fake News?: Fake News of Nepnieuws is een vorm van desinformatie, verpakt als schijnbaar waarheidsgetrouwe nieuwsmelding, verspreid via diverse media met de bedoeling de publieke opinie te beïnvloeden, winst te maken of nog, politieke tegenstanders schade te berokkenen. Wie herinnert zich niet de tirades van die Amerikaase brulboei die elk in de niet bevriende TV zenders onwelgevallig bericht over zijn eigen persoon als Fake News bestempelde?

We keren nog een laatste keer terug naar dat verhaal over de kanteling van de aardas: Op Facebook beweert een of andere onverlaat doodnuchter dat alle vroegere beschavingen kennis zouden hebben gehad van de op til zijnde verstoringen in de elektromagnetische kosmische golfbewegingen en de gevolgen ervan voor de mensheid en de planeet...
Wat hier gebeurt is niets minder dan het aandikken, met verzonnen feiten en interpretaties, van objectieve wetenschappelijke bevindingen. Het resulteert algauw in tot profetische proporties opgeblazen kletspraat.

    Naast het verspreiden van halve waarheden maken sommigen in het brede veld van de media zich zelfs zonder enige scrupule schuldig aan het bedenken en verspreiden van complete broodjeaapverhalen die kant noch wal raken:
1) Paul is dead: enige tijd na het verschijnen in '67 van Sgt. Peppers lonely hearts club band, iconische psychedelische plaat van the Beatles, stuurde een Amerikaanse student het verhaal de wereld in als zou Paul McCartney op 9 november '66 in een depressieve bui  bij een verkeersongeval om het leven zijn gekomen. Zowaar, op de platenhoes kón dus niet de echte Beatle staan, maar de afbeelding van zijn dubbelganger! Meteen werden door de internationale media tientallen zogezegde bewijzen aangevoerd voor de dood van de zanger. Deze hoax heeft meerdere jaren standgehouden en dit in tijden toen er van sociale platformen zelfs nog geen sprake was;
2) Hillary Clinton en kinderhandel: Toen in maart van dit jaar het vrachtschip Ever Green vastliep in het Suezkanaal verspreidde de QAnon-beweging de stelling als zou bij de inspectie van het schip Hillary Clinton betrapt zijn als spilfiguur in een grootschalige kinderhandel. Diezelfde beweging had de Clintons en hun Foundation al voordien beticht van satanisme en pedofielie; ze zouden bovendien actief zijn in een of andere Deep State met de bedoeling de Amerikaanse democratie omver te werpen;
3) Spelconsoles tonen op het scherm dat ze zijn uitgeschakeld tijdens de nationale rouwperiode voor wijlen koningin Elizabeth: 'Speel geen Roblox in het Verenigd Koninkrijk... deze ervaring is niet beschikbaar voor de Koninklijke periode van rouw... Stel de taal NIET in op Brits Engels of hij gaat de komende dagen in rouwmodus'. Wie bedenkt het! Dit is maar een greep uit de talloos verspreide en gretig gedeelde berichten, bij het overlijden van de queen, op diverse sociale platformen.

    We kunnen gerust stellen dat het bedenken van Fake News een fenomeen is van alle tijden: Op 1 september '39 vielen de Duitse troepen Polen binnen. Hitler liet het bericht verspreiden als zou Polen de Duitse radiozender Gleiwitz aangevallen hebben. 'Seit 5 Uhr 45 wird zurückgeschossen...' De tweede WO was op gang geschoten met een brutale leugen.
En was daar niet ooit een Romeinse schrijver, ruim 2000 jaar geleden, die al had beweerd: 'Mundus vult decipi, ergo decipiatur' (de wereld wil bedrogen worden, dus wordt ze bedrogen). Petronius was zijn naam.

    Wie herinnert zich niet levendig de tijd, toen men zonder veel gemor vrijwel alles accepteerde wat ons door gezagsdragers van diverse kunne (kerk, politieke zuilen, onderwijzers en opvoeders) werd voorgehouden. En toen was daar, als uit het niets, de ommekeer van de jaren '60 met haar generatie van de tegenspraak, alles en iedereen kritisch in vraag stellend, het juk van het paternalisme moest afgegooid, de tijd was aangebroken om de koers zelf te bepalen. Aldus toog een nieuwe generatie op weg, ongeduldig op zoek naar rechtvaardigheid, eerlijkheid, vrijheid. De wereld werd haar dorp, weg van onder de kerktoren. In het kielzog van deze onstuitbare evolutie was er de toenemende beschikbaarheid van allerlei nieuwsbronnen (internationale pers, audiovisuele media, internet). Hoe contradictorisch toch dat, ondanks die omvangrijke beschikbaarheid, Fake News heden ten dage hoogtij viert:
- overheden liegen hun burgers voor dat het een lieve lust is (cf. de officiële uitleg bij de inval in Oekraïne als zou het een speciale militaire operatie zijn);
- complottheorieën voeden toenemende angst in de samenleving ('de apenpokken waren gepland; het virus zit in het covid vaccin zodat de overheid ons opnieuw      en definitief zou kunnen opsluiten in onze huizen');
- nepnieuws vergroot allerlei vooroordelen ('Europa wordt overspoeld door vluchtelingen; door deze toevloed komen onze eigen zorgvoorzieningen in het gedrang'); 
- het verscherpt maatschappelijke en politieke tegenstellingen (de VS zijn op korte tijd geëvolueerd naar een gepolariseerde samenleving).

     En dus werd Fact checking bedacht, een praktijk die, het mag geen verwondering wekken, onstond in de VS. Fact cheking controleert herkomst en waarheidsgehalte van berichten over feiten en beweringen. Elk medium dat pretendeert aan objectieve nieuwsgaring te doen is het aan zichzelf en bij uitbreiding aan zijn publiek verplicht om elk stukje informatie te checken en dubbelchecken.
En nog gebeurt het dat we, niet beseffend, 's avonds met zijn allen naar de beeldbuis zitten te kijken terwijl daar nieuws wordt gepresenteerd waarvan enkele dagen later zal blijken dat het informatie of beelden bevatte die door hun bron van herkomst werden gemanipuleerd, uit hun context gehaald, opgesmukt... Fake News rules the world...

    Zou de verantwoordelijkheid voor de impact van al die desinformatie alleen te zoeken zijn bij de bron en de nieuwsgaarders? Misschien zijn wij, ontvangers van een niet aflatende informatiestroom, te gemakkelijk vatbaar voor complottheorieën, broodjeaapverhalen. Zie met welk gemak sommigen in een aprilgrap trappen. Die goedgelovigheid, ze zit in onze natuur.
En op een dag moet, het zou zomaar kunnen, iemand volgende schitterende inval hebben gekregen: Laten we de burger opnieuw kritisch leren nadenken, hem wapenen in zijn dagelijkse strijd om waarheid en leugen, waar en onwaar, van elkaar te kunnen onderscheiden... Hij toog op zoek en stootte algauw op tal van uitlatingen en beweringen waarvan het niet meteen duidelijk was of ze waar of vals konden zijn. Hij trok naar uitgevers van kranten en tijdschriften, naar de overheid ook, en vroeg hen zijn alsmaar groeiende verzameling aan quotes, gevat in heldere niet mis te verstane zinnen, te publiceren, van de nodige achtergrondinformatie te voorzien en, alvorens uiteraard zelf het exacte antwoord prijs te geven, de lezer die ene vraag, waar het echt op aankomt, voor te leggen: is deze uitspraak waar? gedeeltelijk waar? onwaar?

Wat de man de diverse redacties voorlegde? Ziehier, ter illustratie een handvol beweringen:

wasmachines eten onze kousen op
(het zou verklaren waarom we na de was zo vaak slechts één exemplaar van een sokkenpaar terugvinden)

er zit sjoemelsoftware in de nieuwste strijkijzers

een tandenborstel bevat meer bacteriën dan een wc bril

rapmuziek beschermt tegen muggenbeten

snoep wordt zuur als het onweert

een handafwas verbruikt minder water dan een vaatwasser

mannen met een baard zijn softies

Je vondt dit een makkie? Goed zo!
Je wist het even niet meer? Nog beter! Immers, is twijfel niet het voorportaal van de wijsheid, ja toch?
Weet je, waarde lezer, wat we doen? Je bezorgt jouw antwoord (waar - gedeeltelijk waar - onwaar) op elk van die 7 stellingen op ons redactieadres.
Bij 7 goede antwoorden maak je kans op ontvangst van een van mijn boeken naar keuze, helemaal gratis.
Vergeet ook niet volgende schiftingsvraag te beantwoorden: hoeveel juiste inzendingen zullen mij uiterlijk op 31/12/2022 toegekomen zijn?

     Ach, je gelooft dit toch niet...

- 29/09/2022 -

Waarheid is zo onzichtbaar geworden
dat we niet beter weten
dan ons op te sluiten in onze eigen vooroordelen

Han van der Horst

Vergeet nepnieuws
Echt nieuws is minstens zo misleidend

Rob Wijnberg

I think there is a danger when it comes to fake news
because there is some fake news out there,
but there's also a danger when you only hear back to you the beliefs you already have.